چكيده
گردشگري به صنعت برتر در دنيا تبديل شده است و كشورهاي توسعه يافته در اين صنعت، سالانه ميلياردها دلار ازاين راه جذب مي كنند و توانسته اند بخش بزرگي از سرمايه انساني رادراين امر درگير و اشتغال زايي نمايند.۳/۱۰ % از توليد ناخالص داخلي و ۱۰ درصد از كل اشتغال دنيا در سال ۲۰۱۸ صنعت گردشگري را به خود اختصاص داده بود.
از نظرسازمان جهانگردي بين المللي ، ايران به لحاظ جاذبه هاي طبيعي و آثار باستاني يكي از ده كشور برتر دنيا و از نظر جاذبه هاي طبيعي در رتبه پنجم دنيا ايستاده است. اما با اين اوصاف در بخش صنعت گردشگري طبق همان آمار در سال ۲۰۱۸ ايران با ۸ ميليون نفر گردشگر بين المللي در مقام ۳۵ دنيا قرار داشت.
۱۷۰ اثر و محوطه تاريخي ثبت شده جهانی و ملی و تنوع بي نظير طبيعي در منطقه آزاد ماكو باعث شده است به تنهايي از تمام مناطق آزاد ايران ظرفيت بيشتري براي بهره مندي از صنعت گردشگري را داشته و با نگاه تخصصي و زمينه سازي لازم ، يكي از بهترين مقاصد گردشگري ايران باشد.
مقدمه
شمال آذربايجان غربي سرزمين رازهاست. رازهاي تاريخ و طبيعت كه هر گوشه آن گنجي از عظمت اين مرز و بوم را پنهان ساخته و هر نقطه آن حكايت دلربايي طبيعت يا پينه هاي تاريخ است.
منطقه آزاد ماكو فقط يك سرزمين با گستره جغرافيايي نيست، سرزميني گمشده در تاريخ و برآمده از طبيعت است.
هنوز از لابه لاي خاكسترهاي كتبيه هاي گيلگمش خنكاي كوهستان هاي ماتسو روح را می نوازد، می توان هلهله انسان های پارینه سنگی میانه را بعد از یک شکار دسته جمعی ، از تونل زمان ۴۰ هزار ساله در بازرگان شنیدو صداي تیشه هاي ۴ هزار ساله تاريخ از صخره هاي شيدّي و سنگر به گوش مي رسد. شوط ،پلدشت و ماكو يك نام در قالب منطقه آزاد نيستند، يك دلتنگي است كه از ماوراي نامها و قرنها كه در كوه قيه استوار آمده است تا شاه صفوي در وصفش بگويد:
اين قلعه كه اسم او عيان بود /// ضرب المثل جهانيان بود
منطقه آزاد ماكودومين منطقه آزاد دنيا و بزرگترين منطقه آزاد کشور از بُعد مساحت می باشد و به عنوان يكي از مناطق آزاد هفتگانه ایران با كشور جمهوري آذربايجان در نخجوان ۱۳۰ و با كشور جمهوري تركيه ۱۴۰ كيلومتر مرز بين المللي دارد.
تعريف جهاني گردشگري
سازمان جهاني گردشگري در سال ۱۹۹۵ تعريفي جديد از گردشگري داشت كه مطابق آن “مجموعه فعاليت هاي فرد يا افرادي كه به مكاني غير از مكان عادي زندگي خود مسافرت و حداقل يك شب و حداكثر يك سال در آنجا اقامت مي كنند و هدف از مسافرت آنان نيز گذراندن اوقات فراغت است. ”
با اين اوصاف ۴/۱۰درصد از توليد ناخالص داخلي و ۱۰ درصد از كل اشتغال دنيا را در سال ۲۰۱۸ صنعت گردشگري به خود اختصاص داده بود. اما با اين اوصاف در بخش صنعت گردشگري طبق آمار سازمان جهاني گردشگري در سال ۲۰۱۸ ايران با ۸ ميليون نفر گردشگر بين المللي در مقام ۳۵ دنيا قرار داشت.
گزارش شوراي جهاني سفر و گردشگري :
طبق اين گزارش رشد ۴۰ درصدي و درآمد ۵/۴ ميليارد دلاري ايران از ورود گردشگران خارجي، سهم گردشگري از كل اقتصاد ايران در سال ۲۰۲۰ بالغ بر۱/۳ درصد و در سال ۲۰۲۱ اين مقدار ۱/۴ درصد مي باشد. ۲/۵ ميليارد دلار هزينه گردشگران خارجي در ايران نسبت به سال قبل آن ۳۱/۳ درصد رشد داشته است كه از اين تعداد گردشگر ورودي ۹۹ درصد به قصد تفريح و تنها يك درصد به قصد تجارت به ايران سفر كرده اند و به تفكيك به ترتيب عراق ،تركيه ، پاكستان ، آذربايجان و كويت بيشترين توريست هاي وارد شده به ايران را به خود اختصاص داده اند.
در نوروز سال ۱۴۰۱ كه فرصت استثنايي بعد ازفراگیری كرونا براي جلب و جذب گردشگر بود در بين مناطق آزاد ايران ، منطقه آزاد ارس در همسایگی ممنطقه آزاد ماکو بيش از ۲ و نيم ميليون مسافر را جذب كرد و ماكو در بين مناطق آزاد هفتگانه كشور در رده هفتم با جذب ۶۸ هزار نفر قرار داشت!
گردشگري صنعت پيچيده اي است كه رقابت در اين صنعت بدون برنامه ريزي هاي لازم و عدم درك ساز و کارهاي آن بسيار مشكل است. مطابق با آمارهاي رسمي سازمان جهاني جهانگردي هر گردشگر خارجي روزانه حداقل ۶۳۷ دلار ارز در كشور مقصد هزينه مي كند. بر پايه اين آمارو معادله ساده ، هر گردشگر براي كشور ايران معادل ۴۰ بشكه نفت خام در بهترين شرايط نفت بابشكه ۱۲۵ دلار ارز آوري دارد.
گردشگري آذربايجان غربي :
استان آذربايجان غربي در مرتبه دهم كشوري گردشگري قرار داشته است
و از درآمد ۱۱ ميليارد دلاري كشور از صنعت گردشگري آذربايجان غربي ۸۰۰ ميليون دلار جذب كرده است.
انواع گردشگري اجرايي در منطقه آزاد ماكو :
در اين باره به برخي از اين سبك هاي گردشگري مي توان به صورت موردي اشاره كرد. به طور مثال براي ورزشهاي ساحلي(فوتبال، واليبال، بسكتبال، هندبال) در ساحل رود و سد بين المللي ارس ، قايقراني آبهاي خروشان در رودخانه زنگبار، كانوئينگ (قايقراني سرعت آب راكد و بدون موج) در درياچه سد ماكو و شهيد قنبري.كويرنوردي و آفرود بورالان ، تاريخي و طبيعت گردي قلعه ماكو، تاريك قره كليسا و سيد صدر الدين (شمال آذربايجان غربي در قالب ماكو، شوط ، پلدشت و چالدران گردشگري تنيده در هم دارند).
ديواره شمالي شهر ماكو و اختصاصا ديواره كوه قيه به همراه ديواره ها و صخره ها بهشت صخره نوردي بوده ومي تواند پايگاه بين المللي اين رشته ورزشي مهيج باشد. غارهاي تاريخي و طبيعي متنوع منطقه از ظرفيت هاي بي بديل گردشگري ماجراجويانه است.نزديكي به كشورهاي گرجستان و ارمنستان و همجواري با نخجوان وتركيه فرصت ايجاد پرديس ها و دانشگاه هاي بين المللي را فراهم ساخته است.
ارتفاعات ماكوبا چشم انداز سدها، شهرها، كوههاي آرارات مناسب براي ورزشهاي هوايي (پاراشوت، پاراگلايدر، كايت،موتورگلايد) بوده و ظرفيت ايجاد پايگاه بين المللي در اين رشته ها را دارد.
آسيب شناسي گردشگری منطقه آزاد ماکو:
در موضوع گردشگري منطقه آزاد ماکو بدون تعارف دچار آسيب هايي هستيم كه همراهي متوليان، مردم و اهالي فن اين صنعت را مي طلبد که اختصارا به پاره ای از موضوعات اشاره می شود.
تبليغات منفي گسترده خارج از ايران درباره ايران و سياه نمايي هاي هدف دار
در منطقه آزاد ماكو چند اثر تاريخي و طبيعي هستند كه مي توانند شاخصه معرفي منطقه حتی کشور بوده و بقيه اماكن تاريخي و طبيعي در زير مجموعه آنها قرار بگيرد. كوه قيه كه يكي از بزرگترين كلاهك هاي سنگي خميده دنياست ، كاخ باغچه جوق كه تنها كاخ ايراني داراي دو معماري تلفيقي قاجارـ روس مي باشد از جمله اين آثار هستند كه مشابهي در جاي ديگري از ايران براي آنها نيست و در عين حال بسيار ناشناخته مانده اند. و به آن در مجاورت این منطقه اولین کلیسای جامع مسیحیت دنیا (قره کلیسا) ، محل جنگ چالدران و دره شگفت انگیز منشورهای بازالتی را اضافه کنیم که نمونه مشابه در داخل نداشته و در سطح جهانی نیز بدون رقیب هستند
پيشنهادات و راهكارها :
عنایت داشته باشید که بعد از زلزله مهیب ترکیه و کشته شدن بیش از ۴۰ هزار نفر، بازاریابان و طراحان صنعت گردشگری ترکیه بلافاصله دست به کار شده و در حال راه اندازی تورهای سبک گردشگری سیاه جهت بازدید گردشگران بین المللی از مناطق زلزله زده ترکیه هستند.
نتیجه گیری:
منطقه آزاد ماکو تنوع آثار تاریخی و طبیعی و ظرفیت بی نظیری در گسترش صنعت گردشگری را دارد. ایجاد زیرساخت های لازم و تبلیغات باعث جذب گردشگران داخلی و خارجی بسیاری خواهد شد. جذب گردشگر یعنی ایجاد فرصت های شغلی بهتر برای مردم محلی ، ایجاد امنیت پایدار ، ایجاد درآمدهای غیر نفتی و صنعتی در منطقه .
با عنایت به این موضوع که فرهنگ های بومی ، بازی های بومی محلی ، رسوم عزا و شادی و… زیادی در روستاها و شهرهای منطقه وجود دارد در کنار صنایع دستی مانند گلیم و فرش بافی و صنایع سنگی فرصتی است تا ضمن اشاعه و انتشار آنها توسط گردشگران، به بار اقتصادی آن توجه جدی شود.
و در پایان با جمله ای از لین یو تانگ نویسنده ، مترجم و زبانشناس چینی مطالبم را به پایان می برم که گفت: هیچ کسی متوجه زیبایی های سفرش نمی شود تا هنگامی که به خانه برمیگردد و سرش را روی بالش قدیمی و آشنایش قرار دهد.